Türkiye’de İhracat Mevzuatına Göre Yasaklı Eşyalar ve Bu Eşyalara Uygulanan İdari ve Adli Yaptırımlar Üzerine Bir İnceleme

TÜRKİYEDE İHRACAT MEVZUATINA GÖRE İHRACATI YASAK EŞYALAR İLE BU EŞYALARA  İLİŞKİN UYGULANAN İDARİ VE ADLİ YAPTIRIMLARA İLİŞKİN BİR İNCELEME

1. İHRACATIN TANIMI VE FİİLİ İHRACAT

      İhracat, bir mal veya değerin yürürlükte bulunan ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına göre fiili ihracatın yapılması ve ihracat bedellerinin Kambiyo mevzuatında  öngörülen süre içerisinde yurda getirilmesidir. Tabi ki burada akıllara fiili ihracatın ne olduğuna dair bir soru işareti gelmektedir, bunun tanımına gelince, fiili ihracat, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesini terk ettiği tarih;

1. Kara ve demir yoluyla yapılan çıkışlarda; gümrük idaresince çıkış işlemleri tamamlanıp kara sınırından yabancı bir ülkeye fiilen çıktığı veya serbest bölgeye girdiği,
2. Deniz ve hava yoluyla çıkışlarda, eşyanın yüklendiği deniz ve hava taşıtının hareket ettiği tarih olarak kabul edilir.

 Burada, Türkiye Gümrük Bölgesinin ne olduğuna gelince; Türkiye Cumhuriyeti Toprakları, Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dahildir.

1. GENEL DÜZENLEYİCİ İDARİ İŞLEMLERLE EŞYANIN İHRACATININ YASAKLANMASI

      Burada öncelikle ihracatı yasak ürünlerle ilgili idari yaptırımları irdelememiz gerekmektedir. Bu husus 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 235.maddesinin 2/a fıkrasında yer almakta olup bu maddede ise, “ İhracat rejimine tabi tutulan eşyaya ilişkin olarak, yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya kontrol sonucunda;

1. Eşyanın Genel düzenleyici İdari İşlemlerle ihracının yasaklanmış olduğunun tespiti halinde, eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para cezası verilir.
2. Eşyanın ihracı, belli kuruluşların vereceği ve gümrük idaresine ibrazı veya beyanı zorunlu olan lisans, izin, uygunluk belgesi veya bu belgeler yerine geçen bilgiye bağlı olmasına rağmen, eşya belge veya bilgiye tabi değilmiş ya da belge ve bilgi alınmış gibi beyanda bulunulduğunun tespit edilmesi halinde, gümrüklenmiş değerin onda biri kadar idari para cezası verilir
3. Bakanlıkça belirlenecek süre içerisinde, (b) bendinde belirtilen eşyanın ihracının uygun bulunduğuna ilişkin belge ve bilgilerin düzenlenmesi veya ilgili kurum veya kuruluş tarafından gerçekleştirilen denetimin olumlu sonuçlandığının bildirilmesi halinde 241. Maddenin birinci fıkrası uyarınca idari para cezası verilir.” denilmektedir.

Konuya öncelikle 235/2-a fıkrasında yer alan İdari Yaptırımlarla başlamak gerekmektedir ancak bu maddeyi anlamak için burada zikredilen “ Genel Düzenleyici İdari İşlemler” deyimine açıklık getirmek gerekmektedir. Bu ibare İdare Hukukunda yer alan bir düzenleme olup genel düzenleyici idari işlemler çerçevesinde ihracatın yasaklanması, kamu yararı, ulusal güvenlik, ekonomik istikrar gibi çeşitli nedenlerle belirli ürünlerin yurt dışına çıkışını hukuki düzenlemelerle engellenmesidir. Bu tür yasaklar idari makamların yetkisi dahilinde ve belirli usullere uygun olarak çıkarılır ve genel bir bağlayıcılığa sahiptir. Burada ihracatın, bu düzenleme çerçevesinde yasaklanması, yetkili idari makamlarca çıkarılan ve genel bir kural niteliği taşıyan düzenleyici işlemler ( Örneğin, yönetmelikler, tebliğler, genelgeler) ile belirli mal veya mal gruplarının ihracatının tamamen veya kısmen durdurulması anlamına gelir. Bu durumu şöyle bir örnekle somutlaştırmak mümkündür, mesela Tarım Bakanlığının almış olduğu bir kararla 2025 yılının ikinci altı (6) aylık dilimi içerisinde yurt dışına patates ihracatını yasaklaması gibi, burada dikkat edilmesi gereken yasaklamanın bir kanunla değil de Tarım Bakanlığının konjonktürel gelişmelere bağlı olarak almış olduğu bu kararı yönetmelik, tebliğ ve genelge gibi düzenlemelerle alması ve uygulaması ile ilgilidir. Bu maddede ihracatın bu şekilde yasaklanması ve bu yasağın delinmesi halinde söz konusu eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki (2) katı idari para cezası verilirken, bu yasaklama kanuni bir düzenleme yapılmak suretiyle yapılmış olsaydı, failleri ile ilgili 5607 Sayılı Kaçakçılık Kanunu kapsamında adli işlem işlem yapılması gerekirdi.

1. KANUNİ DÜZENLEMELERLE EŞYANIN İHRACATININ YASAKLANMASI

İhracatı kanunla yasaklanan eşya ile ilgili herhangi bir kaçakçılık olayının vuku bulması halinde, keyfiyet 5607 dayılı Kaçakçılık Kanunu kapsamında değerlendirilerek adli yaptırım uygulanır. Bu bağlamda, 5607 sayılı Kaçakçılık Kanununun ihracatla ilgili hükümlerini incelemek gerekmektedir. Kanununun 3/8 maddesinde “ihracı kanun gereği yasak olan eşyayı ülkeden çıkaran kişi, fiil daha ağır bir cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.” denilmektedir. Bu fıkradaki temel bakış açısı, ihracı kanunen yasaklanmış ürünlerin yurt dışına çıkartılması veya buna teşebbüs edilmesi halinde, bu fıkrada öngörülen cezanın verilmesidir. 5607 sayılı Kaçakçılık Kanunu 3/22 fıkrasında teşebbüs suçu, Türk Ceza Kanununun ( madde 35)  aksine teşebbüs faaliyetini tamamlanmış gibi cezalandırılır.

     Yine bu kanunun 3/9. Maddesinde “ilgili kanun hükümlerine göre teşvik, sübvansiyon veya parasal iadelerden yararlanmak amacıyla ihracat gerçekleşmediği halde gerçekleşmiş gibi gösteren ya da gerçekleştirilen ihracata konu malın cins, miktar, evsaf veya fiyatını değişik gösteren kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. Beyanname ve eki belgelerde gösterilen ile gerçekte ihraç edilen ve eki belgelerde gösterilen ile gerçekte ihraç edilen eşya arasında yüzde onu aşmayan bir fark bulunması halinde, 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu hükümlerine göre işlem yapılmaktadır.” denilmektedir. Bu fıkrayı incelediğimizde, burada ilgili kanun hükümlerine göre söz konusu eşyanın teşvik, sübvansiyon veya parasal iadelerden yararlanan eşya olması ancak bu eşyanın ihracatı gerçekleşmediği halde gerçekleşmiş gibi göstermek suretiyle devletten haksız kazanç sağlamaları gerekmekte olmakla birlikte yine gerçekleştirilen ihracatın malın cins, miktar, evsaf veya fiyatını değişik gösteren kişiler bu fıkrada öngörülen cezaya çarptırılmakta ancak bu oranın yüzde onu aşmaması halinde Gümrük Kanununun 241/1 maddesi tatbik edilir ve kaçakçılıktan herhangi bir işlem yapılmaz lakin bu oran yüzde onun üzerinde olması halinde verilen adli cezanın yanında 4458 Sayılı Gümrük Kanununun 241/3-j fıkrası da( iki kat para cezası) tatbik edilir.

     Yine 5607 sayılı Kaçakçılık Kanunun, Yolcu Beraberi getirilen kaçak eşya başlığını taşıyan 6/4 fıkrasında “Yolcuların, beyanlarına aykırı olarak üzerlerinde, eşyası arasında veya taşıma araçlarında çıkan eşyanın ticari mahiyette veya ithalinin veya ihracının yasak olması halinde 3. Madde hükümleri uygulanır.” denilmekle birlikte bu madde her ne kadar daha kapsamlı olsa da burada bizi ilgilendiren ihracatı yasak eşyanın yolcunun beyanına aykırı olarak üzerinde, eşyaları arasında veya taşıma araçlarında çıkması halinde 3/8. maddesi tatbik edilerek bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezası ile cezalandırılır.

                                                                                                           Dr. Muharrem CANİK

                                                                                                           Mevzuat Koordinatörü